از آنجائی که اکثر هنرجویان و نو آموزان در شروع یادگیری پیانو اطلاعات کمی در مورد نحوه تمرین و یا روشهای یاد گیری یک ساز دارند داشتن آگاهی کافی و همچنین دورنمایی کلی از مسیری که پیش رو دارند می تواند به آنها در هر چه بهتر پیمودن این راه کمک کند. در این صفحه سعی کرده ام تا حد امکان به این موضوع بپردازم .
به طور کل هنرجو برای یادگیری اصولی یک ساز نیازمند فراگیری مطالب زیر است :

۱- تئوری موسیقی
محور اصلی تئوری موسیقی، بحث در مورد ماهیت، اصول، قواعد و همچنین خواندن و نوشتن و اجرای موسیقی است. همه کسانی که به نوعی به فعالیت در زمینه موسیقی می پردازند نیازمند یادگیری تئوری موسیقی می باشند. بهرمندی از دانش تئوری موسیقی در کنار فعالیت های عملی می تواند پیشرفت یک هنرجو را تضمین کند.

خوشبختانه کتاب های مختلفی در زمینه تئوری موسیقی در کشورمان منتشر شده است که هنرجو می تواند به تنهایی یا زیر نظر مربی به یادگیری مفاهیم آن بپردازد. از میان کتاب های منتشر شده در ایران شخصا کتاب "تئوری بنیادی موسیقی" تالیف پرویز منصوری را می پسندم. این کتاب در عین سادگی و روان بودن تقریبأ به همه مباحث تئوری موسیقی پرداخته است و می تواند مرجعی مناسب برای علاقه مندان به موسیقی باشد.     

۲ - سلفژ
کلمه سلفژ ممکن است برای بسیاری از هنرجویان مبتدی نا آشنا باشد. معنی این کلمه نت خوانی است. در این بخش هنرجو باید با مبانی نت خوانی به صورت تئوری و عملی آشنا شود.

برای خواندن و نوشتن موسیقی از خط مخصوص موسیقی يا خط نت استفاده می شود که همه هنرجویان برای فراگیری اصولی سازشان به آن نیاز دارند. خط موسيقي ابزار و الفبای آموزش در موسيقي است که مانند هر خط ديگري از نشانه ها و قواعد خاص خود بهره مي گيرد. از آنجا که يادگيري و تسلط  بر این خط نیازمند تمرین فراوان و همچنین صرف زمان کافی است از این رو  هنرجویان برای کسب موفقیت در سازشان باید از همان ابتدا یادگیری خط نت را  در رأس كار خود قرار دهند. 

سلفژ خود شامل دو بخش است:
الف ) سلفژ سازی و یا پارلات (Parlati )
هدف این بخش از سلفژ آشنایی هنرجو با نت های موسیقی (از بم ترین تا زیرترین در گستره صوتی- موسیقایی)، درک ریتم و ریتم خوانی ، تقویت سرعت در چشم خوانی (Sight Reading ) و تسلط وی بر اجرای نت های مورد نظر است.  
ب ) سلفژ آوازی و یا کانتات (Cantati )
بخش آوازی سلفژ تربیت گوش (Ear Training) هنرجو از نظر آوایی و درک صوت و نیز آموزش وی برای خواندن و سراییدن صحیح نت های موسیقی است.
از نظر اصول آموختن موسیقی سلفژ یکی از پایه ای ترین و تاثیرگذارترین بخش ها برای تربیت یک نوازنده و یا خواننده است. لذا عدم آشنایی هنرجو با این بخش موجب تضعیف پایه آموزش موسیقی در وی خواهد شد.

در  اینجا برای یادگیری سلفژ و تئوری موسیقی وبسایت زیر را برای علاقه مندان آشنا به زبان انگلیسی معرفی می کنم:

www.musictheory.net

همچنین برای تمرین سلفژ می توانید نرم افزار کم حجم و بسیار سودمند این وبسایت را که در قالب فایل Macromedia Flash می باشد از اینجا دانلود کنید. 

۳- تمرینات تکنیکی
هدف از تمرینات تکنیکی رفع ضعفهای اجرایی هنرجو است. این ضعف ها در ساز پیانو می تواند کندی در اجرا، ضعف انگشتان به خصوص انگشتان دست چپ در اجرای سریع و روان قطعات، هماهنگ نبودن دو دست، ضعف در تشخیص و هماهنگی ضرب و ریتم و ... می باشد. به علاوه. بسته به سطح نوازندگی هنرجو تمرینات تکنیکی مناسبی وجود دارد که موجب آشنایی وی با تکنیک های نوازندگی پیانو خواهد شد. این تمرینات با صلاحدید مربی برای هنرجو در نظر گرفته خواهد شد.

۴-قطعه
قطعه یا آهنگ اثری از یک آهنگساز است که برای ساز و یا سازهای به خصوصی ساخته می شود. هدف نهایی آموزش و تربیت یک نوازنده، اجرای این بخش است. برای هنرجویی که به درجه نوازندگی رسیده است نوع قطعه می تواند مهم نباشد و در واقع این هنرجو می تواند بسته به سلیقه و روحیات خود قطعه مورد نظرش را خود انتخاب کند. اما برای هنرجویی که در مرحله آموختن است انتخاب قطعه باید مناسب با سطح نوازندگی او باشد.
از آنجاییکه معمولا آهنگسازان در تصنیف قطعات خود اهداف آموزشی خاصی را دنبال نمی کنند ممکن است آثار ساخته شده آنها مناسب آموزش به هنرجو نباشد. بنابراین موسیقیدانان و مولفین کتب آموزشی موسیقی، برای بهره بردن از این گونه قطعات معمولا آنها را تا جاییکه به محتوای قطعه لطمه وارد نشود ساده می کنند. به اینگونه قطعات، قطعات ساده شدهSimplified Pieces () گفته می شود. به عنوان مثال اجرای بخشی از سمفونی شماره 5 بتهوون توسط پیانو و برای یک هنرجو که در مرحله آموزش قرار دارد امکان پذیر نیست. چرا که این قطعه برای ارکستر بزرگ نوشته شده است و نه برای یک ساز به تنهایی. در اینجا علاوه بر ساده کردن، باید قطعه به گونه ای تغییر یابد که مناسب اجرا توسط پیانو گردد و در عین حال یاد آوری کننده سمفونی 5 برای شنونده باشد.
در هر جلسه آموزش، مربی قطعه مناسب با توان هنرجو را برای وی انتخاب کرده و در اختیار او قرار می دهد. گرچه درخواست هنرجو برای یادگیری آهنگ مورد علاقه اش نمی تواند از از سوی مربی مربوطه نادیده گرفته شود ولی با اینحال وی باید در نظر داشته باشد که در صورتی که قطعه درخواست شده در حد توانایی او نباشد، سعی در اجرای قطعه به هر طریق و نگرفتن نتیجه مناسب می تواند انگیزه یادگیری و اعتماد به نفس را در وی کاهش دهد و چه بسا وی را از ادامه یادگیری موسیقی منصرف نماید.

۵- متود آموزشی :
براي يادگيري و تسلط بر روي يك ساز، روشها و تمارين ويژه اي وجود دارد كه مخصوص آن ساز ساخته و تأليف مي شوند كه به اين تمرين ها متود (Method ) گفته مي شود. متودها  همه مباحث و مفاهیم آموزشی را در قالب تمرینات ویژه و هدفدار  به هنرجو آموزش می دهند. همچنین متودها دارای سطوح آموزشی متفاوتی هستند و بسته به سطح نوازندگی هنرجو متود های مختلفی تالیف می شود. متود های جامع و کامل تر معمولا به صورت دوره (Course) تالیف می شوند و هنرجو را از سطوح مبتدی و پایه ای به سطوح پیشرفته و بالاتر هدایت می کنند. در این نوع متود ها معمولا همه نیازهای آموزشی یک هنرجو از جمله نت خوانی و تکنیک هم لحاظ می شود.
متود هايي كه براي شروع آموزش پيانو تصنيف مي شوند بايد شامل تمام فاكتورهاي فوق باشند. يعني علاوه بر آموزش خط نت و مفاهيم آن، به تدريج پايه هنرجو را براي يادگيري و تسلط بر ساز تقويت كنند. از آنجا كه در بيشتر موارد آموزش موسيقي از سنين پايين تر آغاز مي شود، اين متود ها بايد طوري طراحي شوند كه بتواند با هنرجو ارتباط برقرار كند. به كار بردن قطعات آشنا براي گوش كودك در كنار تمرينات تكنيكي، استفاده از شكل ها و تصاوير مناسب (در صورت امكان رنگي) و چاپ تميز و درشت خط نت از ويژگي هاي يك متود خوب براي شروع است.

از آنجایی که روند آموختن ساز به خصوص ساز پیانو که از گستردگی آموزشی بالاتری برخوردار است ممکن است موجب خستگی هنرجو شود، مولفین اینگونه متود ها سعی می کنند برای حفظ زيبايي و جذابيت کار به نوعی تمرینات آموزشی را با قطعات آشنا با گوش هنرجو تلفیق کنند به گونه ای که هم لطمه ای به قطعه اصلی وارد نشود و هم اهداف آموزشی متود تحقق یابد. معمولا متودهايي كه در قالب آهنگ هستند بيشتر مورد توجه هنرجويان به خصوص كودكان قرار مي گيرند. علاوه بر اين، همزمان با افزايش سطح نوازندگي هنرجو، قطعاتي در قالب آهنگ و متناسب با سطح توان هنرجو از سوي مربي مربوطه اش انتخاب شده و در اختيار او قرار مي گيرد تا هنرجو برای ادامه مسیر انگیزه لازم را کسب کند . اين كار علاوه بر افزايش علاقه و ذوق در هنرجو زمينه آشنايي او با آهنگسازان و سبكهاي مختلف هنري را نيز مهيا خواهد كرد.

پيشرفت يك هنرجو تا حدود زيادي به ميزان تمرين و همچنين روشي كه براي تمرين بر مي گزيند وابسته است. پس از انتخاب و پيشنهاد يك متود و یا قطعه مناسب توسط مربي، مطالب درس داده شده در هر جلسه آموزش بايد توسط هنرجو مرتبا تمرين و تكرار شوند. براي پيشرفت مطلوب زياد تمرين كردن به تنهايي كافي نيست بلكه چگونه تمرين كردن بسيار مهم تر است.  

براي يك تمرين مؤثر به چه چيزهايي بايد توجه داشت؟

تمرينات پيوسته و منظم باشند
 بهترين و مؤثرترين روش تمرين، تمرين روزانه است. به اين ترتيب كه هنرجو بايد برنامه ای مشخص و منظم براي تمرين روزانه و براي مدت معيني از روز براي خود در نظر بگيرد. شروع تمرين کمی قبل از تحويل تكاليف و فاصله زماني زياد بين هر دو جلسه تمرين به شدت از كارايي تمرينات خواهد كاست. زمان متوسط تمرين روزانه بين 30 دقیقه تا 2 ساعت در روز است كه البته اين زمان بسته به فعاليت و علاقه هنر جو ممكن است متفاوت باشد.

زمان شروع تمرين بايد مناسب باشد
 وضعيت جسمي و روحي هنرجو در هنگام تمرين بسيار اهميت دارد. افراد مختلف داراي فعاليت هاي بيولوژيكي متفاوتي هستند و زمان اوج فعاليت روزانه در افراد مختلف متفاوت است. به طور معمول، بهترين زمان براي تمرين موسيقي، عصر هر روز مي باشد.

مكان تمرين و موقعيت ساز مناسب باشد
 مكان قرار گيري ساز بايد به گونه اي باشد كه هنرجو احساس راحتي كند. محل تمرين بايد ساكت باشد تا هنرجو بتواند تمركز بهتري داشته باشد همچنين براي تمرين بايد از نور كافي و مناسب بهره برد. براي كيبورد و ارگ حتما بايد از پايه مخصوص ساز استفاده شده و ارتفاع پايه متناسب با قد هنرجو باشد براي تنظيم پايه بايد دقت داشت كه ساعد هنرجو به هنگام نواختن تقريبا در امتداد افق باشد. همچنين بايد از يك صندلي ثابت و راحت، با ارتفاع مناسب و بدون تكيه گاه براي دست استفاده شود.

پیانو های آکوستیک که از ارتعاش سیم برای تولید صوت استفاده می کنند مانند سایر سازهای زهی نظیر ویلن و گیتار باید برای داشتن صدای مطبوع کوک شوند. کوک کردن ساز پیانو در مقایسه با سازهای ذکر شده تفاوت های اساسی دارد. اولین تفاوت مربوط به تعداد سیم های این ساز می باشد که این تعداد در پیانو های استاندارد به بیش از ۲۳۰ سیم می رسد. درحالی که تعداد سیم های یک ویلن به ۴ و گیتار کلاسیک به ۶ محدود می شود! تعداد زیاد سیم های پیانو کوک کردن آن را بسیار مشکل تر می کند ولی خوشبختانه ماندگاری کوک در این ساز بسیار طولانی تر از سازهای زهی دیگر است.
پیانو های دیجیتال به دلیل داشتن سیستم تولید صوت الکترونیکی در این بحث نمی گنجند.   
قبل ازخواندن این بخش پیشنهاد می شود صفحه درباره پیانو را مطالعه فرمایید.

چرا پیانو از کوک خارج می شود؟

میزان رطوبت  و دمای هوا
مهمترین عوامل از کوک خارج شدن پیانو تغییرات، به خصوص تغییرات ناگهانی دما و رطوبت محیط است. این دو عامل بیشترین تاثیر را بر ساند بورد ساز که از جنس چوب است می گذراند. هرگاه رطوبت هوای محیط زیاد شود ساند بورد با جذب رطوبت، کمی منبسط شده و درنتیجه با فشار به بریج که انتهای سیم های پیانو به آن وصل است کوک سیم ها را بالا می برد. عکس این اتفاق زمانی که هوای محیط خشک است می افتد و ساند بورد جمع تر شده و با آزاد تر شدن سیم ها کوک پیانو کم می شود. دمای هوا عامل دیگریست که روی ساند بورد و سیم های پیانو تاثیر می گذارد. سرما و گرما  می توانند موجب تغییر حجم و اندازه جزیی این بخش های پیانو شوند. ولی همین تغییرات جزئی برای تغییر کوک ساز کافیست.          
این تغییرات معمولاً در ابتدای نیمه اول و دوم سال اتفاق می افتد از این رو ابتدای هر نیمه می تواند زمان خوبی برای کوک کردن ساز باشد. تغییرات ناگهانی دما و رطوبت محیط بیشتر زمانی رخ می دهند که سیستم حرارتی-برودتی ساختمان به دلیل ترک ساکنین آن فعال نباشد. گرچه این اتفاق گاهی به دلیل ترک طولانی تر ساختمان مانند مسافرت ناگزیر است با این حال برای جلوگیری از تغییر کوک ساز بهتر است تا حد امکان شرایط محیطی یکنواختی برای ساز فراهم کرد.        

نو بودن ساز
پیانوهای نو به دلیل خام و همساز نبودن بخش های تشکیل دهنده آن که عمدتاً از جنس چوب و فلز می باشد با سرعت بیشتری کوک خود را از دست می دهند. از این رو برای تثبیت کوک ساز ممکن است در سال اول خریداری بسته به مدل و کیفیت ساز تا ۴ بار یا بیشتر احتیاج به کوک داشته باشند.  

حرکت دادن پیانو
حرکت دادن ساز به خصوص بلند کردن آن می تواند به راحتی کوک ساز را تغییر دهد. تکان و لرزش شدید ساز به سیم ها و ساند بورد فشار آورده و موجب تغییر تنش روی آن ها شده و در نتیجه ساز از کوک خارج می شود. برای جلوگیری از این اتفاق، تغییر مکان پیانو باید به آرامی و تا حد امکان به کمک چرخ های آن انجام شود.     

نواختن با پیانو
شاید عجیب باشد ولی نواختن پیانو به خصوص زمانی که قوی می نوازید به مرور کوک ساز را تغییر می دهد. این بدان علت است که  ضربه چکش های ساز موجب ارتعاش سیم ها شده و در نتیجه این ارتعاش ها به تدریج سیم ها از کوک خارج می شوند. این عامل در مقایسه با عوامل ذکر شده فوق تاثیر ضعیف تر و تدریجی تری بر کوک ساز دارد ولی در نهایت با گذر زمان می تواند موجب از کوک خارج شدن ساز شود. به همین دلیل حتی وقتی شرایط نگهداری پیانو مناسب باشد باز هم کوک آن تغییر می کند.       

لق شدن سیم گیر ها
سیم گیرها قطعات کوچکی به شکل پین هستند که در درون چوب چند لایه (لمینیت )نصب و محکم شده اند و یک سر سیم های پیانو با آنها وصل شده است. با چرخش این پین ها کوک سیم کم و یا زیاد می شود. سیم گیر ها به دلیل فشار و تنش بسیار زیادی که تحمل می کنند به تدریج و به مقدار جزئی در جای خود می چرخند. این چرخش پین ها هرچند کوچک می تواند تاثیر محسوسی در کوک پیانو ایجاد کند. از این رو به مرور زمان پیانو کوک خود را از دست می دهد. 
در پیانو های قدیمی سیم گیرها ممکن است در طول سالیان متمادی و در اثر فشار سیم یا چرخش زیاد به دلیل دفعات زیاد کوک لق شوند. این مشکل ممکن است به مرور و برای یک یا چند پین ایجاد شود که در نتیجه نت های مربوط به این سیم ها با فاصله کوتاهی پس از کوک شدن از کوک خارج می شوند. در اینگونه موارد تنها راه حل برای رفع این مشکل کمک گرفتن از یک تکنیسین مجرب تعمیر پیانو می باشد.           

چرا و در چه بازه زمانی باید پیانو را کوک کرد؟

پیانویی که از کوک خارج می شود جدای از آزار دادن گوش نوازنده به دلیل ناهماهنگ و نا موزون بودن صداها، به تدریج انگیزه نواختن را از هنرجو خواهند گرفت. به علاوه صداهای ناهماهنگ پیانو می تواند به مرور درک و دریافت هنرجو از اصوات درست را دچار اختلال کرده و یا به زبان عامیانه گوش هنرجو را خراب کند.
کوک مرتب و به موقع پیانو همچنین به حفظ و ماندگاری پیانو کمک خواهد کرد. عملکرد سیم ها و ساند بورد پیانو با کوک مرتب و البته نواختن ساز به تدریج بهتر شده و یا به اصطلاح ساز جا افتاده می شود.       
اکثر تولید کنندگان و همچنین تکنیسین های پیانو حداقل ۲ کوک در سال را برای حفظ صدای درست ساز توصیه می کنند. با این حال بسته به نوع و میزان استفاده ای که از ساز می شود این تعداد می تواند متفاوت باشد. اگر ساز شما تنها به عنوان بخشی از مبلمان منزلتان بوده و استفاده بسیار کمی از آن می کنید ممکن است تا ۱ سال احتیاجی به کوک نداشته باشید ولی اگر حد اقل هفته ای ۱ بار با آن می نوازید شما به دست کم ۲ کوک در سال احتیاج خواهید داشت. پیانوهایی که به میزان زیاد از آن ها استفاده می شود -مانند پیانو های نوازندگان حرفه ای یا پیانوهای آموزشگاه ها و سالن های کنسرت- ممکن است هر ماه نیاز به کوک داشته باشند.
همانطور که پیشتر گفته شد، شرایط خاص مانند تغییر ناگهانی رطوبت و دمای محیط و همچنین  تغییر مکان ساز می تواند ساز را از کوک خارج کند. اگر بخواهیم این شرایط را در نظر نگیریم بهترین زمان برای کوک پیانو ابتدای هر فصل است که این کوک ها به کوک فصلی موسومند. برای پیانو هایی که به ۲ کوک در سال نیاز دارند ابتدای بهار و پائیز که شاهد تغییرات قابل ملاحظه دما و رطوبت محیط هستیم زمان مناسب کوک ساز خواهد بود.               

نمائی از اجزای داخلی یک پیانو دیواری 

چگونه باید از پیانو نگهداری کرد؟

در زیر به برخی از نکاتی که برای نگهداری پیانو باید انجام دهید اشاره کرده ام :

محافظت در برابر سرما و گرما
پیانو را باید از هر گونه وسیله حرارتی نظیر بخاری رادیاتور و ... دور نگاه داشت.  خشکی پیش از حد هوا و حرارت زیاد به راحتی می تواند آسیبهای جدی به ساند بورد و بدنه ساز که از چوب هستند وارد کند. اگر نمی توانید از خشکی هوا اجتناب کنید حتما از یک دستگاه بخارساز خانگی برای جبران رطوبت محیط استفاده کنید.   
همچنین باید از نگهداری  پیانو در هوای سرد اجتناب کرد. برای محافظت از ساز باید از قرار دادن ساز نزدیک مکان هایی که در معرض هوای سرد قرار دارند مانند درب و پنجره خودداری کرد. همچنین در فصل زمستان قبل از ترک خانه به مدت طولانی باید دمای محیط را درحد مناسبی ثابت نگه دارید.
از قرار دادن پیانو درمعرض تابش مستقیم نور آفتاب باید شدیداً خود داری کرد. این کار به مرور رنگ ساز را از بین برده و در صورت خشک بودن هوا موجب ترک برداشتن چوب یا ساند بورد ساز می شود.
به طور کل هر محیطی که انسان در آن احساس راحتی می کند برای پیانو نیز مناسب است.         

محافظت در برابر رطوبت
از قرار دادن ساز در مکان هایی که رطوبت بالا دارند باید پرهیز کرد. رطوبت بالا موجب زنگ زدن سیم ها و تاب برداشتن و تغییر شکل ساند بورد و قطعات چوپی اکشن ساز می شود. در مناطق مرطوب می توان از کیسه های رطوبت گیر در درون پیانو استفاده کرد. به طور کل رطوبت نسبی ۴۵ تا ۶۰ درصد و دمای ۲۰ درجه بدونه تابش مستقیم نور خورشید بهترین شرایط برای نگهداری پیانو می باشد.  

کوک مداوم و منظم
برای تجربه صدایی خوب و مطبوع و همچنین حفظ سازتان در یک وضعیت ایده ال باید آن را به طور مداوم و طبق برنامه منظم کوک کنید.

تمیز نگاه داشتن ساز
سازتان را برای حفظ زیبایی و جلوگیری از لک شدن، هر از چند گاه و به کمک پارچه نرم تمیز کنید. در مورد کلیدهای پیانو بهتر است از مواد پاک کننده مخصوص لوازم خانگی استفاده کنید. هنگام تمیز کردن کلید های پیانو توجه داشته باشید در صورتی که ماده پاک کننده به صورت اسپری باشد از پاشیدن مستقیم به سطح کلید ها خود اری کنید، زیرا کناره های کلیدهای پیانو معمولا فاقد روکش بوده و مایع اسپری می تواند بین کلیدهای پیانو چکیده و موجب خرابی آن ها شود. برای جلوگیری از این کار اسپری را به یک پارچه نرم پاشیده و به کمک آن کلید ها را تمیز کنید. بلافاصله پس از تمیز کردن کلیدها باید آن ها را با پارچه نرم دیگری خشک کنید. در زمانی که از ساز استفاده نمی کنید همیشه درپوش کلید ها را ببندید تا از ورود گرد و خاک و ضایعات دیگر جلوگیری شود. هرگز از مواد شوینده و حلال قوی برای تمیز کردن بدنه و کلید ها استفاده نکنید زیرا این مواد به راحتی می توانند روکش یا پولیش ساز را از بین ببرند. همچنین پارچه های زبر موجب ایجاد خراش های کوچک سطحی بر روی لایه پولیش ساز می شوند. بنابراین بهتر است از پارچه های نرم برای این کار استفاده کنید.    

درباره پیانو
پيانو مهمترين و قوي ترين ساز خانواده كلاويه اي یا کلید دار است. اين ساز را ساز مادر ناميده اند زيرا هم از محدوده يا وسعت صداي بيشتري نسبت به سازهاي ديگر ( به غير از ارگ ) برخوردار است و هم اين امكان را به نوازنده مي دهد تا همزان ده نت را اجرا كند، يعني به تعداد تمام انگشتان دست. محدوده صداي اين ساز كمي بيشتر از هفت اكتاو است و از لحاظ کیفیت و طنین صدا، مطبوع ترين و وسيع ترين ساز در بين سازهاي موسيقي است. اين دو خصوصيت سبب شده كه از پيانو به عنوان ساز سلو ( تك نواز )، ساز همراهي كننده و نيز ساز شركت كننده در اركستر مجلسي و بزرگ و همچنين در سبك هاي جديد جز ، راك و پاپ استفاده شود.
كلمه پيانو كوتاه شده كلمه "PianoForte " (به معني ضعيف-قوي) است كه در سال 1709 توسط  Bartolommeo Cristofori ايتاليايي از روي ساز ديگري به نام هارپسيكورد ساخته شد. كريستوفوري با تغيير بر روي مكانيسم زخمه اي هارپسيكورد، آنرا تبديل به كوبشي نمود. در اين سيستم جديد شستي ها با مكانيسم خاصي به مضراب هاي چكشي ساز مربوط مي شوند، به طوريكه هرگاه بر روي شستي بكوبيم، چكش مضراب نيز بر روي سيم كوبيده شده و دوباره به عقب باز مي گردد. اين سيستم بعدها توسط آلماني ها تكميل شده و پيانو هاي امروزي به وجود آمدند.  

انواع پیانو:

گراند پیانو (Grand Piano)

پیانوهای دیواری در ارتفاع های مختلف، با بدنه - اغلب با چوب تمام شده - متفاوت و انواع مدل ساخت بدنه وجود دارند که بدون شک می توانند سلیقه شما را راضی کنند. در اولین قدم مهمترین پارامتر برای اینکه متوجه شوید پیانو عمودی چقدر حالت مبتدی دارد و چقدر حالت حرفه ای ارتفاع پیانو دیورای است. ارتفاع یک پیانو دیواری از کف زمین تا بالای آن اندازه گیری می شود (چه پیانو چرخ داشته باشد چه نداشته باشد).

دلیل این امر بیشتر به این خاطر است که عرض و تقریبآ عمق پیانو ها با کمی تفاوت یکسان است و این ارتفاع ساز است که در حجم بدنه پیانو تاثیر بیشتر را می گذارد، هرچه ارتفاع بیشتر باشد پیانو حجم صوتی بیشتری دارد. حجم صوتی ارتباطی به رنگ یا شفاف و مات بودن صدا ندارد و صرفآ صوت حاصله از این پیانو قوی تر خواهد بود. چرا که پیانو بلند علاوه بر آنکه سیم های طولانی تری هم دارد، صفحه صدای (Sound Board) بزرگتری دارد که باعث تولید صدای قوی تر می گردد.

از زمانی که پیانو ساخته شد به دلیل رنگ زیبای صدا و توانایی آن در اجرای همزمان چندین نت، این ساز بزرگ همواره مورد توجه موسیقیدانان در سبک های مختلف بوده و هست.

موسیقی ایران هم از این پدیده مستثنی نبوده و پیانو در آن نقش قابل توجه ای را ایفا کرده. اولین پیانوهایی که وارد ایران شد در واقع هدایایی بودند از طرف پادشاهان اروپایی به شاهزادگان و شاهان ایران، که نوازندگان درباری از این سازها سالها بصورت کاملا" ابتدایی استفاده میکردند.

محمد صادق خان که نوازنده سنتور دربار بود، گاهی اوقات سری هم به پیانوی دربار می زد و قطعاتی را هم با آن ساز می نواخت. استمرار و علاقه ایشان به نواختن پیانو به حدی رسید که بعدها رسما" نوازنده پیانو شد و در مواردی هم تجربیات خود در استفاده از این ساز را در اختیار دیگران قرار میداد.

اما نوازندگی پیانو بطور جدی سالها پس از ورود این ساز به ایران شروع شد، یعنی پس از آنکه لومر موسیقی کلاسیک را در ایران رایج کرد. لومر یک افسر نظامی و معلم موسیقی فرانسوی بود که به دعوت ناصرالدین شاه برای تدریس در دارالفنون به تهران آمده بود. لومر با همکاری سالار معزز که معلم سلفژ بود و در گروه موسیقی نظامی تدریس میکرد -مدتی هم شاگرد کورساکوف بود- شروع به تدریس رسمی پیانو در ایران کردند. در همین سالها بود که پای اتودهای پیانو و همچنین اتودهای سایر سازها مثل ویلن، فلوت و ... به جمع موسیقیدانان و نوازندگان ایرانی باز شد.

پس از انقلاب مشروطه و با توجه به تمایل رضا شاه به فرهنگ غرب، رسما" مدرسه موسیقی در ایران تاسیس شد و انجمن های موسیقی مانند انجمن فیلارمونیک تهران شروع به گسترش موسیقی غربی کردند. بتدریج ساز پیانو بعنوان ساز اجباری در هنرستانها و دانشگاهها در رشته های موسیقی کلاسیک تدریس شد و در کنار آن موسیقیدانان موسیقی ایرانی نیز تمایل به استفاده از این ساز کلاسیک را پیدا کردند.
 
از اولین نوازندگانی که با استفاده از امکانات کامل پیانو اقدام به نواختن موسیقی ایرانی کرد می توان به مرتضی محجوبی اشاره کرد(هر چند او از تکنیکهای نوازندگی پیانو کلاسیک چندان بهره ای نمیبرد). وی از آهنگسازان و نوازندگان اصلی رادیو و برنامه گلها بود و با بزرگانی چون بنان و قوامی همکاری میکرد.

محجوبی جزو اولین کسانی بود که آکوردهای مخصوص موسیقی ایرانی را روی پیانو اجرا کرد و توانست توجه موسیقیدانان ایرانی را به پیانو-بعنوان یک ساز با قابلیت های موسیقی ایرانی-به خود جلب کند. از ساخته های او میتوان به تصنیف های "کاروان"، "من از روز ازل"، "نوای نی "و"پیش درآمد دشتی " اشاره کرد. قابل توجه این که شیوه نوازندگی و آهنگسازی مشیرهمایون شهردار و جواد معرفی که از نوازندگان شاخص رادیو در آن زمان بودند نیز تحت تاثیر محجوبی بوده است.

جواد معروفی پس از دریافت دیپلم موسیقی از هنرستان فعالیتهای خود برای تاسیس انجمن موسیقی را آغاز کرد و همواره بعنوان سولیست آن ارکستر ایفای نقش میکرد. وی با وجود آنکه شیوه خاص برای نوازندگی داشت از مرتضی محجوبی و مشیر همایون هم الهام گرفته بود. معروفی در کنار نواختن پیانو رهبر ارکستر رادیو و رهبر ارکستر بزرگ گلها هم بود. از شاگردان موفق جواد معروفی میتوان از انوشیروان روحانی نام برد که برای کمتر کسی در ایران گمنام است. وی در 18 سالگی برای ادامه تحصیل موسیقی به کنسرواتوار پاریس رفت و پس از پایان تحصیلات به ایران برگشت و عضو شورای موسیقی رادیو تلویزیون ایران شد.

انوشیروان روحانی نقش مهمی در معرفی پیانو بعنوان یک ساز برای موسیقی مردم پسند ایرانی ایفا کرد و قطعات و ساخته های او هنوز جزو زیباترین و خاطره انگیزترین قطعات مردمی میباشد.

اردشیر و انوشیروان روحانی ، سامان احتشامی و ... که اغلب از شاگردان جواد معروفی بودند در این میان جزو گروهی از نوازندگان بودند که بخاطر نواختن اتودهای کلاسیک از تکنیک بالای برخوردار شدند. اغلب این پیانیستها که قطعات ایرانی مینواختند در حین تنظیم موسیقی به نکات خاصی در هارمونی موسیقی ایرانی دست پیدا میکردند که تا آن موقع کمتر برای کسی مشخص بود. بخصوص دستگاهها و گامهایی که کمتر آهنگسازی سراغ آنها می رفت مانند سه گاه، بیات ترک و ... اما این پیانیستها همیشه با تغییر کوک و آزمون و خطا راه حلهایی برای چند صدایی کردن دستگاههای موسیقی ایرانی می یافتند. با دقت به این روش متوجه میشویم که، یکی از ضعف های موسیقی ایرانی که ضعف هارمونی بود بتدریج در حال رفع شدن بود.

خوشبختانه پس از انقلاب به علت بها دادن به موسیقی ایرانی، نوازندگی پیانو ایرانی به قویترین حد خود از لحاظ تکنیک و دانش موسیقی رسید بطوری که کارهای ایشان در مواردی به مراتب برتر از کارهای نوازندگان سایر سازهای ایرانی بود. کلاسیک بودن ساز پیانو از یکطرف و وجود مطالب و قطعات زیاد موسیقی کلاسیک برای این ساز در ایران به تدریج نوازندگی پیانو را از حالت ایرانی به سمت کلاسیک سوق داد. اتفاقی که برای سایر سازها مانند ویلن در ایران نیفتاد، شاید به این خاطر که بیان احساسات ایرانی با توجه به توانایی های فیزیکی ویلن امکانپذیرتر بود تا با پیانو، به بیان دیگر شاید یک دلیل کشیده شدن نوازندگان پیانو به سمت موسیقی کلاسیک در ایران عدم توانایی ساز در بیان احساسات ایرانی همانند یک نوازنده ویلن بود.

امید است موسیقی ایرانی تنها مصرف کننده موسیقی کلاسیک و غربی نباشد و بتواند با استفاده از تکنیک ها و دانش آن حرف های جدید و زیباتری از گذشته برای بیان داشته باشد. 

نواختن موسیقی سنتی ایران با پیانومعمولی کار دشواریست چونکه ساخت پیانو بر پایه دوازده صوت در هر هنگام (اکتاو) است در صورتی که در موسیقی سنتی احتیاج به هفده صوت است، یعنی اگر پیانو را از اول برای موسیقی سنتی ساخته بودند میبایستی پنچ کلید به هر هنگام اضافه میکردند که البته طول آن پیانو یک برابر و نیم بزرگترو چندین برابرگرانترمیشد.

تمایز دیگر بین صوت های پیانو معمولی و اصوات سنتی ما، فاصله صوت ها از یکدیگراست. توضیح آنکه تنش (فرکانس) یک کلید پیانو نسبت به تنش کلید قبل از آن ٠۵٩۴ /١ یا تقریبا شش در صد بیشتر است. باین ترتیب اگر از یک کلید پیانو، مثلا سل، شروع کرده و پس از طی دوازده فاصله بطرف بالا حرکت کنیم به کلید هنگام یا سل دیگری خواهیم رسید که تنش آن دوبرابر کلید سل اولی خواهد بود. ضریب ٠۵٩۴ /١ در حقیقت ریشه دوازدهم عدد دو است یعنی عددی که چون دوازده مرتبه در خودش ضرب شود مساوی با عدد دو باشد. تصاعد تنش صوتی برمبنای یک ضریب مشخص که در تمام موسیقی غرب معمول است، یک حالت ِ تعادلی به موسیقی اروپایی میدهد که در موسیقی سنتی وجود ندارد و همین اعتدال درفواصل صوتی ِ موسیقی غربی است که همنوازی (هارمونی) را، دراجرای یک مجموعه بزرگی از آلات موسیقی، مثلا چون یک سنفونی، آسان ساخته است. در موسیقی ما بر عکس ِ موسیقی غرب تعادل صوتی بکاربرده نمیشود و فواصل صوتی تا اندازه ای منوط به دستگاه مورد نظراست، کما اینکه همنوازی بزعم آنچه که در غرب معمول است در موسیقی ما نایاب میباشد. البته در موسیقی ما، مانند اکثر تمدن های دیگر دنیا، فاصله هنگام بوضوح مطرح است.

محدویت سازهای غربی در اجرای موسیقی ایرانی:


نواختن موسیقی سنتی ایران با پیانومعمولی کار دشواریست چونکه ساخت پیانو بر پایه دوازده صوت در هر هنگام (اکتاو) است در صورتی که در موسیقی سنتی احتیاج به هفده صوت است، یعنی اگر پیانو را از اول برای موسیقی سنتی ساخته بودند میبایستی پنچ کلید به هر هنگام اضافه میکردند که البته طول آن پیانو یک برابر و نیم بزرگترو چندین برابرگرانترمیشد.

تمایز دیگر بین صوت های پیانو معمولی و اصوات سنتی ما، فاصله صوت ها از یکدیگراست. توضیح آنکه تنش (فرکانس) یک کلید پیانو نسبت به تنش کلید قبل از آن ٠۵٩۴ /١ یا تقریبا شش در صد بیشتر است. باین ترتیب اگر از یک کلید پیانو، مثلا سل، شروع کرده و پس از طی دوازده فاصله بطرف بالا حرکت کنیم به کلید هنگام یا سل دیگری خواهیم رسید که تنش آن دوبرابر کلید سل اولی خواهد بود. ضریب ٠۵٩۴ /١ در حقیقت ریشه دوازدهم عدد دو است یعنی عددی که چون دوازده مرتبه در خودش ضرب شود مساوی با عدد دو باشد. تصاعد تنش صوتی برمبنای یک ضریب مشخص که در تمام موسیقی غرب معمول است، یک حالت ِ تعادلی به موسیقی اروپایی میدهد که در موسیقی سنتی وجود ندارد و همین اعتدال درفواصل صوتی ِ موسیقی غربی است که همنوازی (هارمونی) را، دراجرای یک مجموعه بزرگی از آلات موسیقی، مثلا چون یک سنفونی، آسان ساخته است. در موسیقی ما بر عکس ِ موسیقی غرب تعادل صوتی بکاربرده نمیشود و فواصل صوتی تا اندازه ای منوط به دستگاه مورد نظراست، کما اینکه همنوازی بزعم آنچه که در غرب معمول است در موسیقی ما نایاب میباشد. البته در موسیقی ما، مانند اکثر تمدن های دیگر دنیا، فاصله هنگام بوضوح مطرح است.

گام استاندارد غربی:

گام دوازده صوتی غربی که بگام کروماتیک معروف است گامیست معتدل که درآن هر کلید پیانو، معرف یک صوت (یا یک نت ) میباشد. این گام شامل تمام ِ اصواتیست که در موسیقی غربی وجود دارد و کلیه موسیقی کلاسیک غرب و تمام آلات موسیقی اروپایی بر مبنای همین گام طرح شده اند. گام کروماتیک در حقیقت تلفیقی است از گام های نامعتدل ِ قبل از زمان باخ که دراروپای آنزمان معمول بوده. بعضی براین باورند که گام معتدل گامیست غیرطبیعی بدلیل اینکه اکثر خوانندگان سولو و یا تکنوازان ساز های بدون پرده خود بخود از اعتدال خارج میشوند. شاید همین طبیعی بودن موسیقی ماست که باعث ایجاد خود کاوی و یا بقول استاد مرتضی ورزی "غم" میشود. بهر صورت اگر جنبه اعتدال را فراموش کنیم، بجاست که گام هفده صوتی سنتی را "گام کروماتیک ایرانی" بنامیم چونکه هریک از پرده های تار و یا سه تار نماینده یکی از هفده صوت (یا نت) این گام است.

پیش از اینکه از معضل ِ جا دادن هفده صوت در دوازده کلید پیانو صحبت کنیم لازم است بچگونگی برآورد کردن فواصل نت ها در یک گام بپردازیم. همانطور که قبلا اشاره شد مقدار تنش هر کلید نسبت به کلید قبل از آن شش درصد بیشتر است. مثلا اگر از کلید "لا" با تنش ِ ۴۴٠ هرتز ( نوسان در ثانیه ) شروع کنیم، کلید مجاور آن یعنی "لا دیِز یا سی بمل" ۴۶۶ هرتز و "لای اکتاو" ٨٨٠ هرتز خواهد بود. اندازه گیری مستقیم تنش صوت بواحد هرتز کاریست عملی ولی بسیار مشکل که برای اولین دفعه توسط استاد ِ شادروان دکتر مهدی برکشلی بیش از شصت سال پیش بر روی آواز های ایرانی انجام گرفت. نحوه آسانتر که مناسب با پیانو الکترونیکی است، بکار گرفتن واحد جدیدیست بنام سِنت که مبنای آن نسبت ِ تنش ِ دوکلید در یک هنگام است، و بطریق زیرمحاسبه میشود:

C = log(F2 / F1 ) X 4000

که در معادله بالا

است. (F2 / F1) = فاصله به سنت و نسبت تنش دو کلید در یک هنگام C

بنا براین در گام کروماتیک معتدل فاصله هر کلید با کلید مجاور خود ١٠٠سنت است

C= log (1.0594) X 4000= 0.025 X 4000 = 100 cent

و فاصله با کلید هنگام ١٢٠٠سنت خواهد بود.

C= log (2) X4000 = 0.3 X 4000 = 1200 cent

برای ساختن یک قطعه موسیقی به ندرت به همهِ دوازده صوت در گام معتدل اروپایی یا به به همهِ هفده صوت درگام ایرانی احتیاج است. مبنای هر دو موسیقی بر پایهِ گام هشت صوتی یا گام ِ دیاتونیک استوار است که نت اول و نت هشتم ١٢٠٠سنت با یکدیگر فاصله دارند. در گامهای دیاتونیک اروپایی هشت نتِ اصلی از بین دوازده نتِ کروماتیک انتخاب میشوند بطوریکه فاصله بین هرنت و نت مجاور آن یا یکصد سنت (نیم پرده) و یا دویست سنت (یک پرده) است. گام های دیاتونیک اروپایی بر دو مدل، یا دو مُد، ساخته میشوند- مُدِ ماژور (گام بزرگ) و مُدِ مینور (گام کوچک).

مثلا دو گام از دوازده گام های بزرگ و فاصله آنها با مدل زیر انطباق دارند:

دو ماژور: دو - ٢٠٠- ر ِ-٢٠٠- می- ١٠٠- فا- ٢٠٠- سل - ٢٠٠- لا - ٢٠٠- سی - ١٠٠ - دو

سل ماژور: سل - ٢٠٠-لا - ٢٠٠-سی- ١٠٠- دو-٢٠٠- ر ِ - ٢٠٠- می-٢٠٠ - فا دیِز- ١٠٠ -سل

و همچنین دو گام از دوازده گام کوچک و فاصله آنها:

لا مینور: لا - ٢٠٠- سی- ١٠٠- دو- ٢٠٠- ر ِ-٢٠٠- می- ١٠٠- فا - ٢٠٠- سل - ٢٠٠- لا

سل مینور: سل-٢٠٠-لا -١٠٠-سی بمل-٢٠٠- دو-٢٠٠- ر ِ-١٠٠- می بمل-٢٠٠- فا -٢٠٠- سل

از مطالب بالا میتوان به چند نکته مهم پی برد:


١- کوکِ اروپایی ِ پیانو، که بر مبنای گام معتدل کروماتیک است، جوابگوی ِ هردو گام ِ بزرگ و کوچک میباشد. بقول شادروان عارف قزوینی اگر صد تا پیانو از کشتی پیاده کنند هر صدتا کوک ِ ماهور دارند، هرچند برداشت آن مرحوم کاملا صحیح نیست چونکه گام بزرگ قابلیت اجرای ِ همهِ گوشه های ماهور را ندارد.


٢- گام دیاتونیک اروپایی همنوازی بین چند ساز مختلف را آسان کرده است چونکه میتوان برای هر ساز یکی از دوازده گام، کوچک یا بزرگ، را که بآن ساز بخورد انتخاب کرد. این نوع همنوازی اجازه میدهد ساز هارا بچند گروه تقسیم کرده و برای هریک گروه، نت های ِ جدا گانه ای نوشت بطوریکه در جمع، چند صدایی تولید شده و عمق ِ محسوسی باجرای یک قطعه موسیقی بدهد.


٣- علاوه بر هشت نت اصلی که در بالا بآنها اشاره شد، چهار نوت فرعی دیگر نیزممکن است گاهگاهی موردِ استفاده قرار بگیرند.

روشهای متداول کوک کردن پیانو:


همانطور که در آغاز این مقاله ذکرشد پیانویی که دارای هفده صوت در اکتاو بوده و دارای تمام صوتهای ِ لازم ِ ایرانی باشد یافت نمیشود. خوشبختانه گام دیاتونیک ایرانی، مانند گام دیاتونیک اروپایی، بر مبنای هشت نت اصلی ساخته شده که در آن نت اول و هشتم ١٢٠٠ سنت از یکدیگر فاصله دارند، با این تفاوت که هشت نتِ اصلی ایرانی از هفده نتِ نا معتدل ِ "کروماتیک ایرانی" انتخاب شده نه از دوازده صوت معتدل "کروماتیک اروپایی". معضل ِ جا دادن هفده صوت ایرانی در دوازده کلید پیانو را میتوان با ایجاد پنج گام دیاتونیک ِ نا معتدل، یا پنج کوک خاص حل کرد. این پنج کوک که هریک با نام یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی شناخته میشوند و بیش از صد سال پیش در بین پیانو نوازان ایرانی رواج یافته است، باین قرا ر است:
١- کوک شور، معرف دستگاه نوا و دستگاه شور و چهار نغمه آن- دشتی، ابوعطا، بیات زند و افشاری
٢- کوک ماهور، معرف دستگاه ماهور و دستگاه راست پنجگاه
٣- کوک همایون معرف دستگاه همایون و نغمه های آن- اصفهان و شوشتری
۴- کوک سه گاه معرف دستگاه سه گاه و بالاخره
۵- کوک چهارگاه معرف دستگاه چهار گاه.
کوک پیانو به منظور اجرای موسیقی ایرانی با وجود قدمت بیش از صد سال، هنوز به مرحله مشخصی نرسیده است و بستگی زیادی به انتخاب سبک و حساسیت گوش ِ خودِ نوازنده دارد، علاوه بر آن ساز های دیگر هم مجبور هستند خود را با پیانو وفق دهند. بعلاوه فواصلی که تا بحال مورد تائید نوازندگان ایرانی بوده، شامل پرده، نیم پرده، ربع پرده، سه چهارم پرده و پنج چهارم پرده، با اذعان همه نوازندگان اعدادی تقریبی اند. با دردست نداشتن وسایل اندازه گیری تنش صوتی و مقایسه آن با معیار های شناخته شده، کوک پیانوی سنتی امری کاملا ً خصوصی و شخصی بجا مانده است. باوجود چالش های فوق میتوان وجوه مشترکی در روش کوک پیانو بین نوازندگان سنتی مشاهده کرد
١ - اکثر نوازندگان کوک معتدل را ماخذ قرار داده و فقط به تغییر معدودی از دوازده کلید ِ هنگام اکتفا میکنند. باین ترتیب بیشتر فاصله ها بصورت معتدل ِ یکصد یا دویست سِنتی باقی میمانند.
٢ - چون وسعت تنش ِ ساز های ایرانی بیش از سه هنگام نیست، معمولا فقط سه هنگام میانی ِ پیانومورد استفاده قرار میگیرد.
٣ - ممکن است با دقت در کوک پیانو نوازنده بتواند مرکب نوازی کند یا بعبارت دیگر از یک دستگاه بدستگاه دیگری برود، هرچند اجرای مرکب نوازی مستلزم شنوایی بسیار حساس و آشنایی کامل بگوشه های دستگاه های مورد نظر است.
۴ - در بعضی کوک ها ممکن است فواصل یک گام را با فواصل گام ِ پیشین و یا بعدی تا اندازه ای تغییر داد. این روش که در بعضی از کوک های سنتورمرسوم است، منحصر به پیانوی معمولیست و اجرای آن گرچه مهم ولی در پیانوی الکرونیکی غیر ممکن است
در دو دهه اخیرآقای پروفسور هرمز فرهت که سالها سمت استادی کرسی موزیک را در دانشگاه دوبلین داشتند کتابی بعنوان "پندار دستگاه در موسیقی فارسی " (١) منتشر کردند که در آن شرح مبسوطی راجع باندازه گیری فواصل نت ها در گام های ایرانی درج شده است. با مطالعه برروی چند سه تار که بدقت کوک شده اند، ایشان براین باورند که فواصل را میتوان به پنج دسته مشخص تقسیم بندی کرد:
١- پرده ها که فاصله آن بین ٢٠٠ تا ٢٠۵ سنت است و اندکی با پرده دیاتونیک اروپایی تفاوت دارد.
٢- نیم پرده هایی که فاصله آنها ٩٠ سنت یا کمتر است و کاهش محسوسی از نیم پرده اروپایی است.
٣- پرده های میانی کوچک که فاصله آنها بین ١٢۵ و ١۴۵ سنت میباشد.
۴- پرده های میانی بزرگ که فاصله آنها بین ١۵٠ و ١٧٠ سنت است.
۵- پرده اضافی که فاصله آن در حدود ٢٧٠سنت بوده یعنی نزدیکتر به یک و نیم پرده اروپائیست و مورد استفاده زیادی نیست.
در اینجا برای روشن شدن نکات بالا بدو مثال اکتفا میکنیم که هر دو آنها کوک هائیست که آقای رامین ذوالفنون در نواختن موسیقی ایرانی بر روی پیانو بکار میگیرد. این قطعات به منظور اندازه گیری دقیق فواصل بر روی پیانوی الکترونیکی اجرا شده است. ایشان دارای سابقه طولانی در نواختن پیانو به سبک استادِ شادروان مرتضی محجوبی بوده و سال هاست که با کوکِ پیانو مأنوسند
١ - گام چهار گاه - این گام برروی گام دو ِ بزرگ ساخته شده است.
گام دو ِ بزرگ: دو- ٢٠٠- ر ِ -٢٠٠- می- ١٠٠- فا- ٢٠٠- سل - ٢٠٠- لا - ٢٠٠- سی - ١٠٠ - دو
گام چهارگاه : دو - ١۵۵- ر ِبمل - ٢۴۵ -می-١٠٠ -فا- ٢٠٠ -سل - ١۴٠- لابمل -٢۶٠ -سی - ١٠٠ -دو
در گام چهار گاه بالا کلید ر ِ بمل را باندازه ۵۵ سنت ( بطرف چپ) بالا برده و به ر ِ ُکرُن تبدیل میکنیم و همچنین با بالا بردن لا بمل باندازه ۴٠ سنت آنرا به لا ُکرُن تبدیل میکنیم. حاصل این جابجایی تغییر در فواصل اول، دوم، پنجم و ششم است. انتخاب کلید ها تا اندازه ای بسته بمیل ِ خود نوازنده است مثلا میتوانیم تنش ِ کلید ر ِ را ۴۵ سنت و کلید لا را ۶٠سنت (بطرف راست) کاهش دهیم تا گام ِ زیر را بسازیم که فواصل و صدای آن کاملا ً با گام فوق منطبق است.
گام دوم چهارگاه : دو- ١۵۵- ر ِ - ٢۴۵- می- ١٠٠- فا- ٢٠٠- سل - ١۴٠ - لا- ٢۶٠- سی - ١٠٠- دو
٢ - گام های سه گاه، شور و نغمه اصفهان در یک کوک - با بالا بردن یا کاهش دادن تنش چهار کلید: دو(٧-)، می بمل(٣۵ +)، فادیز (۴٣-) و سی (۴٩-) میتوانیم سه گام مختلف ساخته و با آن مرکب نوازی کنیم.

گام سه گاهِ سل: سل- ٢٠٠- لا-١۵١- سی- ١۴٢- دو-٢٠٧ - ر - ١٣۵- می بمل - ١۶۵ - فا- ٢٠٠- سل

برای نواختن گوشه مخالف در دستگاه سه گاه بجای کلید فا از کلید فادیز، یا در حقیقت فا ُسری استفاده میشود.
گام شور لا: لا- ١۵١- سی - ١۴٢- دو - ٢٠٧- ر - ٢٠٠- می - ١٠٠- فا - ٢٠٠ - سل -٢٠٠ -لا
در گام بالا سی (۴٩-) در حقیقت سی ُکرُن است. در بعضی از گوشه های شور و همچنین در بعضی از نغمات شورکلید می بمل (٣۵+) ُکرُن دوم را تشکیل میدهد و فاصله چهارم به ١٣۵ و پنجم به ١۶۵ سنت تبدیل میگردد.
نغمه اصفهان درکلید لا: لا- ١٠٠- سی بمل -٣٠٠- دو دیز- ١٠٠- ر -٢٠٠- می - ١٠٠- فا - ٢٠٠- سل -٢٠٠-لا
این گام با فواصل کروماتیک معتدل ساخته شده است و بعضی آنرا بنام اصفهان جدید میشناسند.
ده قطعه پیانوئ که توسط آقای رامین ذوالفنون بر روی پیانوی الکترونیکی اجرا و دراین مجموعه درج شده
است همه کم و بیش بر پایه گام هایی شبیه به گام های بالا بنا شده اند.

روش کوک کردن ِ پیانوی الکترونیکی:


در پیانوی الکترونیکی که مجهز به نرم افزار مخصوص کوک کردن (٢) باشد میتوان تنش هر کدام از دوازده کلیدِ هنگام را تا ۶۴ سنت بالا برد ویا کاهش داد. این کار بوسیله گذاشتن اعدادی از ۶۴- تا ۶۴+ در محل مخصوصی برای هر کلید انجام میشود. اگر کلیدی دارای عدد صفر باشد تنش آن با تنش ِ همان کلید در گام معتدل یکی است. بعد از تنظیم کردن یک هنگام، کلید های دیگر پیانو خود بخود تنظیم میشوند. این دوازده عددِ تنظیم که باسم آفسِت (٣) شناخته شده اند در حقیقت معرف کوک یک دستگاه مشخص در یک کلید معین ( کلید تونیک یا نت اول گام دیاتونیک) است. بنا بر این برای هر دستگاه میتوان دوازده گام دیاتونیک نوشت که فواصل صوتی هر یک با فواصل صوتی ِ یازده گام دیگریکسان است. دسترسی به این دوازده گام برای هر دستگاه، همنوازی را بآسانی ِ موسیقی اروپایی میکند، اگر چه در گام های سنتی اثری از اعتدال نیست. همچنین با همین نرم افزار میتوان آفست های ِ هریک از گام هارا بآسانی به بایگانی سپرد و در صورت لزوم هریک راکه مورد نیاز باشد درظرف چند ثانیه روی پیانو سوار کرد. با توجه باینکه پیانوی الکترونیکی میتواند صدای چندین صد ساز مختلف را ارائه بدهد، این ساز میتواند وسیله ای آسان برای گشایش تنوع و ایجاد چند صدایی در موسیقی ما بشود.
نرم افزار ِ "پرده" که بوسیله آقای دکتر علی رضایی ابداع و در جایگاه اینترنِتی بنام " ایرانیان مقیم آیوا" http://iowairan.com جا داده شده است گنجینه ای وسیع و در ضمن ساده در دسترسی ما قرار داده که با آن میتوانیم گام های ایرانی را، که قرن ها در این مرز و بوم رایج بوده و هست، زیر ذره بین فیزیکی و علمی قرار بدهیم. با این نرم افزار می توان کلیه دستگاه ها، نغمه ها وگوشه ها را، که در تمام ایران و یا در بخشی از آن رایجند، تحت مطالعه دقیق و سنجش با یکدیگر قرار داد و با انتخاب یک دستگاه و یک کلید تونیک میتوانیم هر دوازده آفسِت و هر هفت فاصله دیاتونیک را بدست آوریم. مضافا ً بر اینکه میتوان هر یک از آفست ها را بمیل خود تغییر داده و اثر آنرا در گام دیاتونیک مشاهده کرد ویا به پیروی نوازندگان پیانوی معمولی از گام معتدل شروع کرده و بمیل خود گام جدیدی بسازیم. بهر صورت اگربما عنایت کرده و از کشفیات خود در این موضوع مارا مستحضر کنید باعث سرفرازی اینجانب و آقای دکتر رضایی خواهد بود.
مجموعه سی پنج گام ِ دیاتونیکی که بهمراهِ نرم افزار "پرده " ارایه میشود گام هایی هستند که با همنوازی، با ارکسترهای سنتی ِ شناخته شده ایرانی و بعضی از خوانندگانی که سابقه درازی دراجرای آواز دارند بدست آمده است. منشأ این موزیک دیسکت هایی هستند که در دو دهه اخیر ببازار عرضه شده اند، ازجمله چندین دیسکت از گلهای رنگارنگ، ارکستر های استاد فرامرز پایور و استاد روح الله خالقی و کنسرت های خانم پریسا و آقای محمد رضا شجریان که در سالهای اخیر در اروپا یا در امریکا اجرا شده اند. با وجود تفاوت محسوسی که در بعضی از موزیک های محلی وجود دارد، بواسطه نداشتن آشنایی با آنها، سعی در جدا کردن آنها از بقیه نشده است - با اذعان بر اینکه ریشه و منشأ اکثر گوشه های سنتی بظن قوی همین آواز های محلی هستند.
چنانکه تلویحا ً در بالا اشاره شدهمنوازی با ساخته های استادان موسیقی، ویا بزعمی دیگرفراگرفتن سینه به سینه، کلید راهبردیست برای آشنا شدن بدستگاه ها و نغماتی که پایه و اساس موسیقی مارا تشکیل میدهند - ولی همصدا کردن پیانوی الکترونیکی با سازهای سنتی ایران کار دشواریست چونکه ساز های ما بر مبنای استاندارد های معمول ( لا مساوی ۴۴٠ هرتز ) کوک نمیشوند. اگرچه در پیانوی الکترو نیکی نرم افزاری وجود دارد بنام "میکرو تونینگ (۴) " که تنش همه کلید های پیانو را باندازه مشخص بالا برده و یا کاهش میدهد ولی متاسفانه این نرم افزار فقط در گام معتدل کاربرد دارد. تنها راه گذشت از این معضل استفاده کردن از اهرم "تغییر صوت (۵) " است که وسیله ایست برای بالا بردن و یا کاهش تنش صوتی و معمولا ً فقط در حین نواختن پیانو از آن استفاده میشود. با برداشتن فنری که خود بخود آنرا در وسط نگاه میدارد میتوان اهرم را برای اضافه یا کاهش کردن تنش تا ١٢٠٠ سنت بکار برد و از آن برای هم کوک کردن پیانو جهت همنوازی استفاده کرد.

شروع آموزش

Teach Yourself to Play Piano نام مجموعه نرم افزاری می باشد که به طور بسیار ساده و قدم به قدم به شما یاد خواهد داد تا چگونه این ساز بسیار دلنشین را بنوازید. اشخاص مبتدی در تمامی سنین ، مکان نت ها را در سرتاسر پیانو ، چگونگی قرار گیری دستان بر روی پیانو و طریقه آکورد گیری ، تمامی ریتم های پایه و اساسی ، و چگونه نواختن ساز با تمامی احساس را یاد خواهند گرفت. از ویژگی های این مجموعه می توان به این مورد اشاره کرد که حرکت دستان شما و دقت در هنگام نوازندگی شما ، همانطور که با درس های این مجموعه پیش می روید ، بیشتر خواهد شد و تکنیک های درست و به جای موسیقی برای این ساز را فرا خواهید گرفت. آموزش قدم به قدم پخش آهنگ به شما یاد خواهد داد تا آهنگ را همانگونه که می باشد اجرا کنید ، چگونه سرعت نواختن را تغییر دهید ، قدرت دستان خود بر روی ساز را بر روی نت های مختلف تنظیم نمایید و اجرای نواخته شده ی خود را ظبط نمایید. این نرم افزار بی نظیر هم برای سیستم عامل ویندوز و هم سیستم عامل مکینتاش اجرا می شود. شما از هم اکنون می توانید این نرم افزار بی نظیر را به صورت کاملا رایگان و با لینک مستقیم از وبسایت دانلودها دریافت نمایید.

  دانلود:

دانلود پارت ۱:             Rapidshare    Mediafire    Direct Link

دانلود پارت ۲:             Rapidshare    Mediafire    Direct Link

پیانو  این ساز در سیر تحول سازهای زهی و اصولا در زمان پیدایش موسیقی با قدمت شش هزار ساله، اولین بار توسط شخصی به نام بارتولمئو کریستوفوری یکی از اساتید مشهور سازنده کلاوسن، سازی که به عنوان پدر پیانو شناخته می شود و صدایی مانند سنتور دارد.
در سال 1790 میلادی در شهر فلورانس ایتالیا ساخته شد. این استاد بزرگ به فکر افتاد که نواقص کلاوسن را با تبدیل مضرابهای مختلف که با فشار شسصتی ها از زیر به سیم های ساز برخورد می کرد و تعویض به چکش رفع نماید. اختراع او در دنیای موسیقی اهمیت فراوان یافت. کریستوفوری احتمالا خود نیز نمی دانست چه تحول عظیمی در جهان موسیقی به وجود خواهد آورد.کار مهم او این بود که از چکش های نمد پوش استفاده کرد. به علاوه اهرم جدیدی ساخت که چکش بتواند پس از ضربه روی سیم به سرعت برگردد. با این ابداع کلاوسن دگرگون شد و صدایی تازه در موسیقی به وجود آمد. به همین علت کریستوفوری برای معرفی ساز جدید نام نسبتا طولانی زیر را به کار برد.
یعنی کلاوسن با صدای آهسته و بلند این نامگذاری لازم بود تا وجه تمایز پیانو را با کلاوسن نشان دهد.

انواع پیانو
1. پیانو دیواری
در این ساز سیم های پیانو به صورت عمودی قرار گرفته و اهرم ها از طریق فشار بر روی شستی ها با زاویه 35 درجه چکش ها را به طرف سیم برده و بعد از ضربه زدن به سرعت بر می گرداند.
2. پیانو رویال
در این ساز سیم های پیانو به صورت افقی قرار گرفته و اهرم ها از طریق فشار بر روی شستیها با زاویه 35 درجه چکش را به طرف سیم به بالا پرتاب می کند و با سرعت زیاد به سیم ها ی افقی ضربه می زند، نظر به اینکه هر چه طول سیمها بیشتر باشد صدای پیانو مطلوبتر می شود. پیانو های دیواری نظر به محدودیت ارتفاع حداکثر تا ارتفاع 135 سانتی متر ساخته شده استو در پیانوی رویال نظر به اینکه در سطح محدودیتی ندارد هم اکنون پیانوهایی تا طول 308 سانتی متر نیز ساخته شده است.

پیانو لا
در سالهای دهه 1860 میلادی پیانوهایی ساخته شده بود که بدون نوازنده آهنگ می نواخت و نیازی به نوازنده نداشت. تنها به وسیله پدالهای دوگانه و با فشار دادن روی هر پدال کارتهای سوراخ شده مخصوص به ترتیب به محل مکانیزم پیانو وارد شده و شستی های مورد نظر را حرکت می دادند که چکش های مربوطه به سیم ها اصابت کرده و آهنگهای از پیش تعیین شده را اجرا می کرد.
وسعت صدای پیانو عبارت است از هفت اکتاو یا بیشتر.
به علت بزرگی وسعت صدای پیانو نت نویسی آن بر روی دو حامل صورت می گیرد که معمولا حامل زیرین برای اجرا با دست چپ و حامل بالایی برای اجرا با دست راست اختصاص یافته است.
می نمودند.

منبع: مجله هنر موسیقی