در محله قدیم ((سنجران)) تبریز، کوچه ای به نام (( قره چی لر)) و ((تار زن لر)) بود که تا کنون نیز به همین نام میان اغلب مردم مشهور می باشد. محله ی تار زن ها یکی از محله هایی ست که در قدیم غالب نوازندگان نامی تار درآن سکنا می گزیدند و در تبریز به معنی کولی نیز به شمار می رفتند. تاریخچه ظهور و وجود کولی ها که در بسیاری از کشورهای جهان  از روسیه، اسپانیا،شیلی و کانادا و .....  گسترش یافته اند به دوردست های تاریک و روشن تاریخی برمیگردد که نشان و نشانه ی هستی شناسانه ای ازآن به میانه نخواهد بود.

در کوچه ی تارزن های شهر تبریز خاندانی پرنبوغ منتسب به ایل ((بیگجه خان)) بود که به رغم ریاست و خانی در نوازندگی تار دستی چیره و توانا داشتند. اهالی این خاندان همگی نوازندگان ساز تار بودند اما درین کوچه نوازندگان سازهایی همچون بالابان(دودوک یا نوعی نی محلی)، نای، زورناچی، قاوال کوب ( همان داریه  امروزی) از زن و مرد همگی چیره دست و استاد در فن خویش می بودند. بزرگ ترین تارزن این خاندان اوستا حسین قلی خان بیگجه خانی بود. وی در مراسم های اعیان و اشراف و کسانی که تمول مالی برای دعوت دسته ی نوازندگان به محافل خویش را می یافتند به همراه پسر خردسالش غلام حسین خان حضور می یافت و درین مراسم شاد باش و شادی غالبا اجرای تصانیف را به فرزندش غلامحسین می سپرد. ازانجایی که عمر پدر به درازا نپایید و غلامحسین در 11 سالگی یتیم گشت، ادامه تعلیم نوازنگی را نزد عمویش و پس از فوت او نزد رضاقلی خان زابلی آذر فرا گرفت. درین سال های جوانی او یکه تاز عرصه ی نوازندگی بود و آشوب نوای تارش با شیوه ای منحصر به فرد غوغا می نمود.در میانه این سال ها بود که ابولحسن خان اقبال السلطان که در تهران خواننده ای توانا و هم نشین نوازندگانی چون آقا حسینقلی و عبدالحسین خان شهنازی و میرزا عبدالله و علی اکبرخان شهنازی و درویش خان بود قصد اقامت در تبریز نمود و پس از مدتی درین شهر همنشینی و همدمی بزرگان و هنرمندانی را برگزید اما یارای همنوازی با وی بزرگانی بودند که توان همراهی وز پس تحریر های پرقدرت و ظرافت های بیشمار آواز وی را در ساز باز می آفریدند ازین رو سراغ حسین قلی خان و برادرش را می گیرد و خبر درگذشت آن دو عزیز را به او می دهند. به سراغ رضا قلی خان می رود اما گرد روزگار سحر سرانگشتان استاد را در غبار فراموشی خاک کرده است و یکه تاز زابلستان دیار پهلوانی نغمه و نوا، آخرین سه گاه اش را در محضر دوست می نوازد اما اورا نویدی به جوانی توانا و خوش پنجه  و یادگار آقا حسینقلی خان بیگجه خانی می دهد.اقبال السلطان امر به آمدن او می کند.غلامحسین به همراه حاجی محمود فرنام( قاوال نواز و داریه نواز همیشه همراه غلامحسین خان بیگجه خانی) به محضر خداوندگار آن روزگار آواز می رود. غلامحسین با ذکر خاطره ای از ورود به محضر اقبال السلطان می گوید که به امر استاد نوای رهابی بر تار آغاز نموده و در میانه محسور صدای جادویی استاد گردیده که بر سر شوق همراه با ساز او خوش می خواند.

شب است و چهچه اقبال سر به عرش فراز              افق شکافد و مرغان قاف در پرواز

به نیزه بازی برق و شهاب می ماند                          شعاع خنجر تحریر در نشیب و فراز

حماسه ای است که انگیخته است در تبریز              قیامتی که غزل های خواجه در شیراز

تا انتهای مجلس مست از می  هنری آسمانی می نوازد و استاد به همراهی و گه به هدایت وی را می نوازد و با مهر فرا می خواند. غلامحسین می گوید که شامگاهان سرخوش و دست افشان و نغمه خوان به خانه آمدم و تا صبح بی پلک برهم زدنی ساز زدم. از آن روز بود که اقبال هنر بی مثال غلامحسین را همچون گوهری یگانه صیقل داد و پرداخت نمود و بیگجه خانی جوان نیز تا انتهای عمر گهر بار استاد در کنار وی و در رکاب وی ماند. اقبال نیز به جر تار او با کسی همراه نگشت و در سفری به فرنام گفته بود (( نه، ساز کسی جز غلامحسین به من نمی چسبد)). تو ساز منی، من ساختمت، چونت نزنم؟

از آثار باکلام غلامحسین بیگجه خانی تنها صفحاتی باقیست که آواز اقبال آذر  با آواز رسای خویش تار استاد را همراهی کرده است و باقی ضبط نه چندان مطلوبیست که در مجالس و میهمانی ها اقبال را همراهی نموده است.

در جشن هنر شیراز به همراهی محمود فرنام حضور یافت و قیامتی برپا نمود.پس از آن به میهمانی دربار رفتند که چندان به  طبع وی خوش نیامد و دوباره راه شیراز در پیش گرفت. پس از اقبال آذر یار، استاد و همنشین دیرینه غلامحسین گه گاه در مهمانی ها دیده می شد و سر به نوازندگی مطربانه گرم می نمود.(شیوه ای که اغلب در آن روزگار نوازندگان عامی تر و گاها در سطوح پایین تر برای رفع موانع زندگی بدان می پرداختند). وقوع انقلاب نیز به کسادی بازار هنر دامن زد. نواختن و خواندن گناهی نا بخشودنی و مستوجب عذابی آتشین به شمار می رفت و در تهران پایتخت نیز غالب هنرمندان بزرگ و اساتید چیره دست به پستوی انزوا و ترس و تهمت پناه جستند و یا با سازهای شکسته روزشمار عمر و تباهی خویش شدند.

غلامحسین جوان ازین سال ها با تلخی و سختی فراوان یاد می کند. مختصر درآمد وی را قطع نمودند، او نیز مدت ها دست به ساز نزد و گویی با دنیای خویش و ان چشمه ی جادویی هنر والایش نیز سر ناسازگاری نها.بعد ها به همت زنده یاد ،جوادآذر به تهران امد و در مجلسی با محمدرضا شجریان همایونی زد و ضبط گردید. این اثر اگرچه نفع و نوایی برای پیر مرد تار زن نداشت اما شهرت وی را بر سر زبان ها انداخت.پنجه گرم و سحر مضرابش نقل مجلس گشت. در تبریز روشنفکرانی که تار را به شیوه تفنگ و به تقلید از قفقاز و روس بر سینه می نواختند به دنبال  پدیده ی ازیاد رفته شهرشان افتادند و رادیو تبریز نیز به این نتیجه رسید که چندی نیز داشته هایش را آرشیو نماید و به گنجینه خویش افزاید. به جز چهارگاه غالب دستگاه هارا نواخت

ازانجایی که توانایی وی در اجرای قطعات ضربی، رنگ هاو قطعات محلی قدیمی بی بدیل و درخشان می بود، ساز وی بیش تر از هم نسل هایش از تحرک و غنای ریتمیک و ملودی پردازی برخوردار بود. شاید این پرداخت ملودی وار به پیشینه حضور در مجالس شادی از ابتدای دوران کودکی تا میانه های راه نوازندگی وی ارتباطی تنگاتنگ داشته باشد اما بی شک ذوق سرشار او سرچشمه ای نهانی و درونی داشته است.از ویژگی های بارز نوازندگی بیگجه خوانی اجرای قوی قطعات، سرعت بالای دست چپ و راز در اجرای مضراب های دراب، ریز های متصل،پرقدرت و درعین حال شفاف و صدادهی تمیز و درخشان ساز می باشد. اجرای قطعات ضربی با ریتمی پرتحرک و ضربی های خلاقانه در میان قطعات ردیف از ویژگی های بارز نوازندگی او می باشد. شیوه ی نوازندگی وی و برخوردای او از قطعات مرسوم محلی که خالق اغلب آنها نیز خود او می باشد به همراه لحن تبریزی سازش، اورا از سردمداران مکتب تبریز می سازد.اما با وجود شباهت های درونی، نوازندگی وی را نمی توان شیوه قفقازی اطلاق نمود.

در سحرگاه 24 فروردین 1366 در تنهایی و درد و درحالی که هیچ کدام از اعیان و اشرافی که گرما و شیرینی مجلسشان را با حضور غلامحسین می یافتند به کمک و یاری اش برنیامدند، به دیار باقی شتافت. می گویند که عجیب مرد. پیرمرد هنوز ساز می نواخت.دست راستش(مضراب گیر) به جانب سینه بر گشته و دست چپش گویی دسته تار برگرفته...چونان مجسمه ی تار زن پیری ناکام.....

*1) پس از بیگجه خانی فرنام نیز همراه و همساز کسی نگشت.اکرچه عمری طولانی و افزون از 100سال زندگی نمود اما شیرین ترین دوران زندگی و هنرش را در کشاکش نغمه و نوای تار غلامحسین و داریه خویش می دید. تا غلامحسین مضراب به تار می زد و آغاز می نمود  بی تاب و بی قرار رقص انگشتانش بر دایره پوستی قاوال می گشت و چنین می نمود که تار وی بی قاول فرنام و ساز فرنام بی تار بیگجه خانی معنایی نداشت.

او تار((جعفری)) داشت که اغلب با او می نواخت اما تار مشقی هم که به دست می گرفت محشری برپا می نمود.به قول شهریار(( آقا غلامحسین به تار آرشه می کشد و آبشار نت هارا سرازیر می سازد، چه با مضراب مجبوری نقطه بچینی، ولی با آرشه خط می کشی))

ذوق سرشار غلامحسین ازو سازنده و نغمه پردازی چیره دست آفریده بود. ضربی هارا هربار به گونه ای دیگر می نواخت و در بداهه نیز خوش پنجه و استاد بود.

آثار

• تکنوازی‌های اصفهان، افشاری، سه‌گاه، شور، چهارگاه، با آواز اقبال آذر
• کنسرت بیات ترک و سه‌گاه در جشن هنر شیراز
• بیداد در دستگاه همایون با آواز محمد رضا شجریان
• مجموعه رنگ‌های آذربایجانی
• اجرا و ضبط دستگاه‌های ماهور، سه‌گاه، همایون و آوازهای بیات اصفهان و بیات ترک
• کنسرت در کانون فرهنگی وهنری چاووش با محمدرضا لطفی در همایون و بیات ترک (سال ۱۳۶۳).

 *1) اصغر فردی- برشور cd تکنواز استاد بیگجه خانی-انتشارات ماهور

*2) دانش نامه آزاد ویکی پدیا

     *************************************************

 در زیر بخش هایی از اجرا های هنرمندانه استاد غلامحسین بیگجه خانی را که غالبا با ساز تار و قاوال (داریه) بار دیرینه اش محمود فرنام ضبط گردیده است را برای دانلود و آشنایی با سبک و سیاق شیوا و پر قدرت این هنرمند گرامی به عنوان نمونه آورده ایم.

غلامحسین بیگجه خانی - محمود فرنام (بخش هایی از اجرای جشن هنر شیراز) 

غلامحسین بیگجه خانی - محمود فرنام‌ (بخش هایی از اجرای جشن هنر شیراز)

قطعه ای از استاد غلامحسین بیگجه خانی

چهار مضراب بیات راجه اثر استاد بیگجه خانی ( آلبوم بیداد به همراه شجریان)

پیش درآمد سه گاه با همراهی داریه حاج محمود فرنام

با فرارسیدن فصل گرما و نزدیک شدن به زمان تعطیلی مدارس و دانشگاه ها بازار آموزشگاه ها و مراکز فرهنگی هنری نیز گرم تر خواهد شد. هر ساله دراین مقطع زمانی شاهد پیگیری های علاقه مندانی هستیم که به نوعی برای پرنمودن اوقات فراغت خویش سری به مراکز خصوصی و عمومی آموزشی زده و در تکاپوی آغاز آموزش و فراگیری هستند اما به درستی می توان آموزش موسیقی و یا در کل هر پدیده هنری دیگری را تنها به دیده پر نمودن فراغت آموخت؟ پاسخ به این سوال را نه به دیده بزرگنمایی و مقدس نمایانه نمودن این هنر که در نتیجه مواجه و تجربه با خیل بسیاری از علاقه مندانی که همگی به نوعی در ابتدای راه آموزش خویش با رویکردی جدی بدان پرداخته اند می توان به صراحت منفی دانست.

رویکرد فعالیت و نویسندگی دراین فضای مجازی تنها ارتقای سطح دانش علاقه مندانی ست که به نوعی درآشفته بازار آموزش های هنری-موسیقیایی این مملکت دچار سردرگمی شده اند تا به نوعی تجربیات سال ها اموختن و اموزش خودرا برای پیشبرد بهتر شما عزیزان مصروف داریم. آنجا که بی احتیاط ِ جوانبی از نادرستی رویکرد مکتب و استادی سخن می گوییم یا خرده بر تبلیغات بیهوده رایج می کشیم تا عیاری باشد در ذهن پرسشگر تان که راه را بهتر بپیمایید. چه بسا بسیارند کسانی که نان مکتب و دکان و دستک خویش می خورند و به جای پرورش شاگرد و تربیت ذهن های خلاق مرید می پرورانند و دست بوس.... و یا کسانی که در زیر پرچم نامی خفته در اوار خاک سال های دور نان نادانی و نا دانسته هارا می خورند.آموزشگاه هایی که کم نیستند حتی در همین پایتخت که نه با رویکردی آموزشی که با نگاه صرفا بازاری و به استنداد چند نام در سردر و تیتر تبلیغاتش مدتی جیب شمارا خالی و در انتها یا با سرخوردگی یا با خواب بی خبری شمارا در ابتدای جریانات هنری رها خواهند کرد.

اما راه درست چیست؟ بارها از روش های استاندارد اموزشی  کتب و منابع معتبر مربوط به آموزش ساز تـــــــار و سه تــــــار صحبت نموده ایم.و در مطالب آتی هم بی گمان بازهم اشاره خواهیم نمود.در ابتدای شروع به فراگیری استادی دلسوز و آگاه را انتخاب نمایید برای این کار از دیگر دوستان و علاقه مندانی که بی شک پیش از شما کلاس و یا کلاس های مختلف را آزموده اند کمک بگیرید.

در ادامه با طرح چند سوال رایج که اغلب از اینجانب در رابطه با آموزش موسیقی پرسیده می شود این مطلب را خاتمه خواهیم داد. بی شک پرسش های زیر بارها توسط علاقه مندان مطرح و پرسیده گردیده است که خود روشن کننده بسیاری از نکات مهم اموزشی است.

1- برای آغاز آموزش موسیقی بهتر است بدنبال چه نوع مدرسی باشیم؟

برای انتخاب استادی دلسوز و با دانش نیازی به مرور نام های شناخته شده نیست و چه بسا به دلایلی که در آینده توضیح خواهیم داد نیز بهتر است از حیطه نام ها در آغاز آموزش خویش حتما خارج شوید. ( تا بعد ها با دانش و آگاهی بالاتر نسبت به سبک مورد علاقه و استاندارد چهره شناخته شده ای دوره عالی نوازندگی خود را در آن مسیر ادامه دهید )تجربه و مهارت تدریس مدرس مربوطه نیز ارتباط مستقیمی با سن و سال او نخواهد داشت. عده ای بدنبال ارتباط مستیقم سن و تجربه مدرس می باشند چه بسا بسیاری ازین عزیزان که از شرایط تدریس بی بهره اند آموختن موسیقی نیاز به انرژی و صبر و حوصله بسیار  خواهد داشت....

2-کلاس های عمومی یا خصوصی؟

روند آموزش موسیقی در ایران نا مناسب تر از ان است که معیار آموزش حتی دانشگاهی در آن را معتبر و مرجع دانست....رویکرد اموزشگاه های رایج در غالب موارد نا مناسب و جنبه آموزشی آن بسیار پایین می باشد در این شرایط بهره مندی از کلاس های نمیه خصوصی یا خصوصی مناسبی که با صرف وقت و دلسوزی بیشتر امکان تربیت بهتر شاگرد را فراهم می کنند توصیه می شود.

مگر شرایط آموزشگاهی که در ابتدا با شرط صرف حداقل یک ساعت زمان برای هر هنرجو و استفاده از متد استاندارد آموزشی ( نه صرفا سلیقه ای) با شما کار کند.

3- متد رسمی آموزش ساز تار برای هنرجویان مبتدی چه می باشد؟

فقط و فقط کتب رسمی هنرستان موسیقی ملی _ دو جلد اول و دوم تالیف موسی معروفی. کتب دیگر اساتید در این زمینه صرفا رویکرد کمک آموزشی داشته و همراه با آموزش این منابع فراگیری آن ها می تواند در جای خود مفید واقع گردد.

4- ساز مناسب برای شروع آموزش تار یا سه تار چه می باشد؟

درین باره در مبحث انتخاب ساز مناسب مفصل بحث و صحبت کردیم.رجوع شود به پست مربوط.

5- زمان لازم برای رسیدن به سطح مناسبی از نوازندگی چقدر می باشد؟

نه تنها موسیقی بلکه هیچ هنری زمان مشخص و ثابتی برای فراگیری نخواهد داشت. هر آموزشگاه و یا مدرسی که زمان و تضمین های مقطعی برای فراگیری هنری را داد در کاسب مابانه بودن هنرش تردید نداشته باشید.روش های فوق تنها شمارا در سطح فراگیری چند آهنگ سطحی و مرسوم نگه خواهند داشت.

به طور کل برای رسیدن به سطح مناسبی از نوازندگی بطوری که قادر به اجرای قطعات از روی نت و ارتقای سطح شنیداری و گوش موسیقیایی تان گردید چیزی حدود 1سال و نیم تا 2 سال زمان لازم است. طبیعی است که با صرف زمان مناسب و منظم برای کلاس ها و تمرینات مداوم در خانه می توانید زمان لازم برای فراگیری را به حداقل رسانید.

پیشنهاد آخر:

ارتقای سطح دانش - اگاهی و شناخت لازم نسبت به هر پدیده ای که برای بار نخست قصد مواجه با آن را خواهید داشت شما را در انتخاب بهتر راه های موجود کمک بسیار خواهد نمود.پیش از فراگیری آموزش موسیقی مطالب موجود در سایت ما را چه در زمینه خرید و انتخاب ساز مناسب و چه مطالب جانبی در زمینه موسیقی و ....... بطور کامل مطالعه نمایید.برای مشاوره بهتر و حتی انتخاب استاد مناسب می توانید با شماره های درج شده در سایت ما تماس حاصل نمایید تا شمارا راهنمایی نماییم.

همواره با تغییرات جوی و دگرگونی فصول شاهد ایجاد تغییرات فیزیکی در ساز و در نتیجه ایجاد صدادهی متفاوت و در پاره ای موارد اشکالات جبران ناپذیری هستیم. از این رو شرایط نگهداری سازهای متفاوت در فصول مختلف سال دارای اهمیت بسیاری می باشد. با آغاز فصل بهار در رویکردی آموزشی پس از بررسی تغییرات جوی و مناطق مختلف اقلیمی کشورمان به روش های نگهداری مطلوب ساز خصوصا ساز مورد بحث ما یعنی تار اشاره نمودیم. با آغاز فصل گرما و تابستان نیز برآن شدیم تا برای عزیزان علاقه مند به موسیقی نحوه صحیح نگهداری ساز تار را در این فصل و همچنین خطرات و آسیب های احتمالی موجود درین میان را شرح دهیم.

چندی این مقاله به تاخییر افتاد تا اینکه چندی پیش هنگام بررسی ساز یکی از شاگردان این مجموعه به نقص فنی برخوردیم که با بررسی بیشتر معلوم شد در نتیجه عدم رعایت شرایط مطلوب که هربار نیز در ابتدای کلاس های آموزشی مان برای هنرجویان ذکر می کنیم دچارش شده است.این شد که اختصاص مطلب این هفته مان را به نکات مورد نیاز برای حفظ سلامت و کیفیت بهتر ساز تار ضروری دانستیم مطلبی که در ابتدای امر شاید چندان مهم نیاید اما در طی سالیان بسیار آموزش ام به کرات شاهد خسارات بسیار زیاد سازهایی شدم که با بی توجهی صاحبانشان رفته رفته کارکرد خودرا تنها به شی ای تزینی تغییر داده اند.

شاید برای بسیاری از کسانی که در آغاز راه آموزش اند تابستان و آغاز افزایش دمای هوا نه تنها عاملی مضر برای ساز به حساب نمی آید بلکه با خشک تر شدن چوب و پوست به ایجاد صدایی بهتر و کهنه تر نیز کمک می نماید.بطور کلی به جز اقلیم های شمالی کشور در اکثر نقاط کشورمان در این فصل شاهد آب و هوایی گرم و خشک می باشیم. بارش های بسیار کم و افزایش طول روز و زاویه تابش خورشید در فصول گرم سال همه و همه منجر به کاهش رطوبت هوا و افزایش خشکی و حرارت می باشد. این امر به خودی خود عامل مساعدی نه تنها برای ساز تار بلکه برای اکثر سازهای ایرانی ست که در شرایط اقلیم شهری و خشک روزگاری نه چندان دور ساخته و بوجود آمده اند. اما نکته بسیار مهم استفاده از وسایل خنک کننده ایست که در راس ان ها کولرهای آبی اند که ذرات ریز آب را پس از برخورد با هوای ایجاد شده در اثر موتور کولر از طریق کانال های تعبیه شده به درون فضای مسکونی هدایت می کنند. این هوا به علت همان ماهیت آبی کولر ها دارای رطوبت بسیار زیاد و به همان نسبت بسیار مضر برای ساز ها و خصوصا ساز تار می باشد.

توصیه می شود به هیچ وجه سازتارن را در مجاورت مستقیم هوای کولر (دریچه ها) قرار ندهید.در صورت نیاز به استفاده از کولر در زمان استفاده از ان ساز خودرا در محفظه مخصوص و یا کاور و کیس نگهداری کنید. و در صورت ضرورت انجام تمرین در ساعات گرم روز و استفاده هم زمان از کولر از نشستن در مقابل جریان هوای خروجی از کانال کولر اجتناب نمایید و حتی المقدور در زیر این فضاها قرار گیرید.

اگرچه برخورد و نوازندگی مدوام در این مکان ها بسیار مضر می باشند اما در کوتاه مدت اشکالات محسوسی را برای سازتان به وجود نمی آورند. اما در صورت تداوم این شرایط جوی در مرحله اول با افت سریع پوست ساز مواجه می گردید. بافت پوست بدلیل ساختار سولی خود به تدریج با مرور زمان و خشک شدن درون هر سلول به صدادهی بهتر و مطلوب تری نزدیک می گردد که قرار گرفتن در معرض مداوم طوبت موجب پر شدن منافذ ریز و سلولی بافت پوست از آب می گردد که به سرعت پوست شل شده و در اصطلاح نوازندگان می افتد.درین حالت مضراب دارای صدایی گرفته و تودماغی و کم بعد شده....و در مرحله بعدی دسته که بدلیل ساختار ساز نقش بسیار مهمی در حفظ کیفیت صدایی ساز است دچار پیچ و تاب می گردد. تاب دسته ممکن است هم در جهت افقی به سمت داخل و هم به بیرون (چپ و راست)ایجاد شده باشد. این اشکال بیشتر در سازهایی که سازنده از چوب نارغوب و یا کاملا خشک نشده برای ساخت استفاده کرده باشد اتفاق می افتدو ..... رطوبت های محیطی در طولانی مدت نیر پس از ایجاد تغییرات اساسی در ساختار پوست و دسته و زنگ زدگی و افت کیفیت سیم ها در کاسه های بزرگ و کوچک تار نیز ایجاد خسارات متعددی می کند.